Tìm hiểu quan hệ của pháp luật với các hiện tượng xã hội khác

1. Pháp luật với kinh tế

Trong mối quan hệ với kinh tế, pháp luật là yếu tố thuộc cơ sở hạ tầng, pháp luật là yếu tố thuộc kiến trúc thượng tầng của xã hội. Mối liên hệ giữa pháp luật với kinh tế thể hiện ở chỗ các điều kiện kinh tế, các quan hệ kinh tế không phải là nguyên nhân trực tiếp quyết định sự ra đời của pháp luật, mà còn quyết định toàn bộ nội dung, hình thức, cơ cấu và sự phát triển của nó. Các Mác đã viết về mối quan hệ này: ” Trong thời đại nào cũng thế, chính vua chúa phải phục tùng những điều kiện kinh tế, chứ không bao giờ vua chúa ra lệnh cho những điều kiện kinh tế được. Chẳng qua chế độ pháp luật về chính trị, cũng như về dân sự chỉ là cái việc nói lên, ghi chép lại quyền lực của nhưng quan hệ kinh tế.” 1

Sự lệ thuộc của pháp luật vào kinh tế thể hiện ở những điểm sau:

Thứ nhất, cơ cấu nền kinh tế, hệ thống kinh tế quyết định thành phần cơ cấu của hệ thống pháp luật.

Thứ hai, tính chất, nội dung của các quan hệ kinh tế, của cơ chế kinh tế quyết định tính chất, nội dung các quan hệ pháp luật, tính chất phương pháp điều chỉnh pháp luật.

Thứ ba, chế độ kinh tế, thành phần kinh tế tác động quyết định tới sự hình thành, tồn tại của các thiết chế tương ứng, phương thức hoạt động của chúng.

Mặc dù vậy nhưng không phải pháp luật chịu sự tác động một chiều của kinh tế, trong mối quan hệ này pháp luật có tính độc lập tương đối, thể hiện ở chỗ pháp luật có sự tác động trở lại mạnh mẽ đối với kinh tế theo những xu hướng tích cực, hoặc tiêu cực khác nhau.

Một là: Nếu pháp luật được ban hành phù hợp với các quy luật kinh tế - xã hội thì có tác động tích cực đến quá trình phát triển của kinh tế, đến cách tổ chức và điều hành của nền kinh tế cũng như cơ cấu của nền kinh tế.

Hai là: Khi pháp luật không phù hợp với các quy luật kinh tê - xã hội, mà nó được ban hành do ý chí chủ quan của con người thì nó sẽ kìm hãm sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế, hoặc một bộ phân nào đó của nền kinh tế.

2. Pháp luật với chính trị

Trong mối quan hệ với chính trị pháp luật là một trong những hình thức biểu hiện của chính trị. Pháp luật phản ánh kinh tế không phải một cách trực tiếp mà phải thông qua chính trị. Chính trị là sự biểu hiện tập trung của kinh tế, vì vậy, đường lối chính trị thể hiện trước hết ở các chính sách kinh tế. Các chính sách đó đươc thể chế hoá trong pháp luật thành những quy định chung, thống nhất trong toàn xã hội.

Trong mối liên hệ giữa pháp luật với chính trị thì pháp luật vừa là biện pháp, phương tiện để thực hiện chính trị của giai cấp cầm quyền, vừa là hình thức biểu hiện của chính trị, ghi nhận các yêu cầu và nội dung chính trị của giai cấp cầm quyền.

Mặt khác, chính trị là sự thể hiện mối quan hệ giữa các giai cấp và tầng lớp, lực lượng khác nhau trong xã hội. Vì vậy, pháp luật không phải chỉ phản ánh chính sách kinh tế mà còn thể hiện các quan hệ giai cấp và mức độ đấu tranh giai cấp. Chẳng hạn, dưới áp lực của phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao động tiến bộ, giai cấp tư sản buộc phải ghi nhận về mặt pháp lý một số quyền thể hiện lợi ích của nhân dân lao động như quyền bầu cử, quyền nghỉ ngơi, bảo hộ xã hội.

3. Pháp luật và nhà nước

Pháp luật và nhà nước là hai yếu tố trong kiến trúc thượng tầng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Nhà nước và pháp luật đều là phương tiện của quyền lực chính trị. Nhà nước - pháp luật có chung nguồn gốc, điều kiện phát sinh, phát triển, tồn tại và tiêu vong. Nhà nước là một tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, nhưng quyền lực đó chỉ có thể triển khai và phát huy hiệu lực trên cơ sở pháp luật. Pháp luật là hệ thống nguyên tắc xử sự do nhà nước ban hành hoặc thừa nhận, luôn phản ánh quan điểm đường lối chính trị của lực lượng nắm quyền lực nhà nước và đảm bảo cho quyền lực đó được triển khai nhanh rộng trên quy mô toàn xã hội.

Trong mối quan hệ này không nên tuyệt đối hoá nhà nước, tuyệt đối hoá pháp luật mà phải đặt nhà nước, pháp luật trong mối quan hệ qua lại, không thể nói nhà nước đứng lên trên pháp luật hay pháp luật đứng lên trên nhà nước.

Xem xét mối quan hệ này cần phải xem xét ở khía cạnh thứ hai, đó là cần xuất phát về tính chất đặc thù về giá trị xã hội của mỗi hiện tượng để luận giải. Nhà nước là tổ chức công quản- tổ chức xã hội rộng lớn nhất, còn pháp luật là quy tắc xử sự chung, là sự mô hình hoá các quan hệ xã hội phổ biến nhất, vì vậy nhà nước phải tôn trọng và tuân theo pháp luật và pháp luật phải đổi mới cùng sự đổi mới của nhà nước. Nhà nước có quyền ban hành pháp luật, nhưng pháp luật bên cạnh việc thể hiên bản chất giai cấp còn phản ánh những nhu cầu khách quan, phổ biến của các quan hệ xã hội. Vì vậy nhà nước cũng không thể ban bố pháp luật một cách chủ quan duy ý chí, không tính đến những nhu cầu và tâm lý xã hội. Khi pháp luật không còn phù hợp với thực tiễn thì nhà nước phải tiến hành sửa đổi, bổ sung hoặc huỷ bỏ để ban hành pháp luật mới.

4. Mối quan hệ giữa pháp luật với các quy phạm xã hội

Để điều chỉnh các quan hệ xã hội ngoài pháp luật còn có nhiều quy phạm xã hội khác như: quy phạm đạo đức, tập quán, tôn giáo, quy phạm của các tổ chức xã hội... Như vậy quy pghạm pháp luật chỉ là 1 trong nhiều loại quy phạm xã hội được dùng để điều chỉnh các quan hệ xã hội. Giữa pháp luật và các quy phạm xã hội khác có mối liên hệ mật thiết với nhau. Nhiều quy phạm pháp luật được hình thành trên cơ sở các quy phạm đạo đức, tập quán...Một mặt pháp luật chịu sự tác động của đạo đức và các quy phạm xã hội khác, trong một chừng mực nhất định pháp luật còn có khả năng cải tạo các quy phạm đạo đức và các quy phạm xã hội khác.

1 Các Mác. Sự khốn cùng của triết học, NXB sự thật, HN 1977, T 93

Tham khảo các nội dung sau:

Chủ Nhật, 13 tháng 12, 2015